Funkcjonowanie tabu językowego w społeczeństwach pierwotnych i cywilizowanych
Zakaz językowy może obejmować tematy, których nie wypada poruszać i w tym przypadku wyrazy zastępcze, czyli eufemizmy, nie do końca spełniają swą rolę. Jedynym sposobem na uniknięcie niechęci ze strony odbiorcy jest rezygnacja z rozmowy na drażliwy temat. Tabu mogą być także objęte pojedyncze wyrazy i tutaj sytuacja jest dużo prostsza, ponieważ istnieje szereg eufemizmów, którymi można je zastąpić.
Tabu językowe może dotyczyć planu treści albo planu wyrażenia. W pierwszym wypadku idzie o tematy tabu, których się – zgodnie z normą społeczną – nie powinno poruszać. Przestrzeganie tabu polega tu w zasadzie na przemilczaniu tego, co jest nim objęte.(…) tabu co do planu wyrażenia to przede wszystkim wyrazy tabu. (…)Nałożenie tabu na wyraz nie pociąga za sobą koniecznie rezygnacji z samego tematu, bo mówiący (piszący) dla ominięcia zakazanego wyrazu (wyrażenia) ma do dyspozycji środki zastępcze – eufemizmy. Wśród tych zastępczych sposobów mówienia, bez użycia wyrazów podlegających tabu, wymienimy: przekształcenia, elipsę, synonimy, peryfrazy, aluzje, informacje o charakterze metajęzykowym (Z. Leszczyński 1988:28,32-33).
Wszystkie te zabiegi językowe mają na celu łagodzenie treści objętych tabu.
Estetyczna funkcja mowy związana z tabu zapobiega niewłaściwemu, niestosownemu i nieodpowiedniemu kojarzeniu wyrazu z podmiotem określonym w akcie komunikacji. W ten sposób chroni się odbiorcę przed cierpieniem natury estetycznej. (...) Estetyzacja słowa występująca w tabu językowym jest zjawiskiem pozytywnym. Zmusza użytkowników języka do właściwego i odpowiedniego nazywania rzeczy za pomocą słów. Pozwala panować nad siłą i mocą słowa oraz przyczynia się do świadomej pielęgnacji języka. Wpływa ona również na złagodzenie emocjonalne tekstu. Reguluje higienę stosunków międzyludzkich, a także zapobiega prostactwu językowemu (M. Kaczor 2003:47,49).
Tabu to pojęcie o bardzo szerokim zakresie znaczeniowym, będące przedmiotem zainteresowania nie tylko językoznawstwa, ale także etnografii i psychologii. „Jak bowiem wiadomo, zakaz tabuistyczny występuje w wielu przejawach życia ludzkiego, a więc od gestów począwszy, poprzez język, obyczaje, czynności religijne i czynności związane z życiem codziennym. W ten sposób tabuizacji ulegają wszelkiego rodzaju przejawy związane z indywidualną i społeczną egzystencją ludzką. Tak pojęty zakaz, to tabu ogólne, zaś na jego tle wyodrębnia się tabu językowe, będące manifestacją tabu ogólnego na płaszczyźnie języka, w związku z nim i z jego społecznym funkcjonowaniem” (S. Widłak 1968:7). Zakres i siła oddziaływania tabu językowego zależą w głównej mierze od tego, na jakim etapie rozwoju jest społeczeństwo, w którym tabu działa. „Tak więc dla człowieka prymitywnego wszystko, co może okazać się niebezpieczne w zetknięciu czy groźne w skutkach – również i słowa, stanowiące dla niego materialną część przedmiotu, do którego się odnoszą, wręcz jego istotę – wszystko więc, co nie jest noa, swojskie, jest sacrum, tabu, święte i zakazane, również i w realizacji językowej.(…) W nowoczesnych warunkach życia społecznego tabu pierwotne jest w stałej regresji i jego wartość społeczna, siła jego działania pozostaje w stosunku odwrotnym do stopnia rozwoju nauki i wiedzy o otaczającym świecie” (S. Widłak 1968:10). Nie oznacza to jednak, że w kulturach wysoko rozwiniętych tabu nie występuje. Również tutaj ma ono bardzo szeroki zasięg. Inna jest jedynie jego motywacja. W społeczeństwach pierwotnych są to względy religijno – magiczne, natomiast w cywilizowanych – towarzysko – obyczajowe (por. S. Widłak 1968:11). Człowiek pierwotny unikał pewnych słów, zachowań z powodu strachu przed siłami pozaziemskimi, które mogły sprowadzić na niego nieszczęście. Współcześnie działanie tabu związane jest z cenzurą, normami społecznymi, rzadziej z wiarą w moc sprawczą słowa. „Tak więc w przejściu od prymitywnego do wysoko zorganizowanego społeczeństwa zakaz tego, co niebezpieczne, ustępuje miejsca zakazowi tego, co nie wypada. Dodajmy, że i tabu i eufemizm w naszej cywilizacji obejmuje już nie tylko unikanie form niemiłych czy niegrzecznych, ale też cały aparat form grzecznościowych, manifestacji mniej lub więcej rozwiniętej uprzejmości, niejednokrotnie interesownej hipokryzji (S. Widłak 1963:93).
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.